Jaarverslag Commissie Toezicht Gevangeniswezen Gent 2025 (inhoud 2024)
Gevangenis van Gent (2024)
Datum: 16 mei 2024 (op basis van de meest recente informatie in de bronnen) Bron: Excerpts from "1745392170127.pdf" (een "kerstbrief" van de commissie van toezicht)
Doel: Dit document biedt een overzicht van de belangrijkste thema's, feiten en ideeën die naar voren komen in de geleverde bron met betrekking tot de situatie in de gevangenis van Gent in 2024. Het document belicht de problemen en uitdagingen waarmee zowel de opgesloten personen als het gevangenispersoneel worden geconfronteerd, evenals de inspanningen van de commissie van toezicht om deze aan te kaarten.
Belangrijkste Thema's en Ideeën:
1. Overbevolking en Mensonwaardige Detentieomstandigheden:
De gevangenis van Gent kampt met een structurele overbevolking. De commissie stelt dat de werkelijke capaciteit 260 personen bedraagt (97 monocellen, 128 duocellen (eigenlijk monocellen), en 19 quatrocellen beschouwd als duocellen). De lokale directie gaat echter uit van een capaciteit van 429 personen.
"Volgens een telling van de commissie van de beschikbare cellen heeft de gevangenis van Gent een capaciteit van 260 mensen (37 vrouwen, 223 mannen)."
Deze overbevolking leidt tot het fenomeen van "grondslapers" (personen die op een matras op de grond slapen), vaak in reeds overvolle cellen met ontoereikende ruimte (soms slechts 3 m² per persoon).
"[...] Hier smijten ze een matras op de grond naast de WC pot en niemand kan nog passeren, 3 m² per persoon !" (Klacht van een gedetineerde)
De vloeroppervlakte van de cellen ligt doorgaans lager dan de minimumnorm vastgelegd in het koninklijk besluit van 3 februari 2019.
De commissie, evenals de burgemeester van Gent, beschouwen de situatie als mensonwaardig en strijdig met de mensenrechten.
"Het is hier een mensonwaardige gevangenis geworden." (Klacht van een gedetineerde)
"De overbevolking van de gevangenissen veroorzaakt inhumane leefomstandigheden voor de gevangenen, een slechte werkomgeving voor het gevangenispersoneel en hindert de uitvoering van het penitentiair beleid." (Conclusie Rekenhof, 2011)
De burgemeester heeft in februari 2024 opnieuw een bevel uitgevaardigd om de overbevolking aan te pakken en het aantal grondslapers tegen bepaalde data te reduceren. Hoewel er tijdelijk verbetering was, steeg het aantal grondslapers in de latere maanden van 2024 opnieuw.
"Aan het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen van de Federale Overheidsdienst Justitie, wordt bevolen om de zorgwekkende overbevolking van de Gentse gevangenis aan te pakken door: - de maximale verhoogde capaciteit van de gevangenis (365 mannelijke gedetineerden, 62 vrouwelijke gedetineerden) na te leven door het aantal grondslapers te halveren tegen 15 april 2024 en tot 0 te reduceren tegen 1 juni 2024 zodat er niemand meer op een matras op de grond hoeft te slapen [...]" (Burgemeestersbevel van 28 februari 2024)
De klachtencommissie hanteert de "3m²-regel" en verklaart klachten gegrond wanneer drie personen in een monocel van 9 m² met sanitair worden opgesloten, tenzij de directie kan aantonen dat dit kort en incidenteel is met voldoende bewegingsvrijheid en activiteiten buiten de cel.
2. Regime en Beperkingen:
Er geldt een regime van beperkte gemeenschap, waarbij opgesloten personen het grootste deel van de tijd in hun cel doorbrengen.
"De gevangenis van Gent is een gesloten gevangenis. Er geldt een regime van beperkte gemeenschap. De opgesloten mensen zijn in zo’n gevangenis het meest beperkt in hun vrijheid en brengen het grootste deel van hun tijd door in de cel."
Groepsactiviteiten (sport, onderwijs, cultuur) vonden sinds februari 2024 niet meer plaats vanwege stakingen van het personeel.
"De mensen die in de gevangenis van Gent worden opgesloten, mogen in de regel hun cel [...] enkel verlaten om deel te nemen aan gemeenschappelijke activiteiten (sport, onderwijs en cultuur). Deze (geplande) groepsactiviteiten gaan sedert februari niet langer door."
Tijdens de 40 stakingsdagen vielen alle groepsactiviteiten, behalve de wandeling, weg.
De toegang tot werk in de ateliers was beperkt (gemiddeld ongeveer 1 op 8 mannen en 1 op 5 vrouwen konden werken op de werkdagen).
3. Accommodatie en Infrastructuur:
De gevangenis kent geen functioneel onderscheid tussen de psychiatrische afdeling (voor 54 personen) en de afdeling bescherming maatschappij (ABM, voor 30 mannen en 5 vrouwen). Deze afdelingen bestaan "enkel op papier" zonder aparte cellen, secties of vleugels.
"De psychiatrische afdeling [...] en de afdeling bescherming maatschappij [...] bestaan enkel op papier: er zijn geen aparte cellen, secties of vleugels voor de verschillende categorieën van opgesloten mensen die ook samen in een cel worden opgesloten."
Verdachten, veroordeelden en geïnterneerden worden vaak samen opgesloten door het gebrek aan ruimte, wat in strijd is met de Basiswet.
"Daarbij komt dat verdachten, veroordeelden en geïnterneerden door het grote gebrek aan verblijfsruimten (cellen) samen worden opgesloten."
De afzonderingscellen worden als "volstrekt mensonwaardig" beschreven, met gecementeerde toiletten zonder zelfspoeling, slechte verluchting en stank.
"De afzonderingscellen zijn volstrekt mensonwaardig."
"In een hoek van elke afzonderingscel, behalve de afzonderingscel in de vrouwenafdeling, is een gecementeerde in de grond verankerde toiletpot voorzien, vlak naast het glas en traliewerk. De gedetineerde kan het toilet niet zelf doorspoelen. De spoeling wordt van buitenaf bediend. Soms duurt het lang vooraleer dit gebeurt. De toilethoek is niet afgeschermd en is in erbarmelijke staat. Waarschijnlijk is er geen sifon: de stank is soms ondraaglijk."
De individuele "wandelruimtes" voor afgezonderde personen zijn zeer klein, volledig afgesloten met traliewerk ("leeuwenkooien") en zonder enige voorziening.
4. Medische en Psychosociale Zorg:
De medische dienst staat onder druk door de overbevolking en de toename van het aantal geïnterneerden. Er is een tekort aan verpleegkundigen en psychiaters.
"De grote stijging van het aantal geïnterneerden in de gevangenis heeft een enorme impact op de belasting van de medische dienst."
"Er is daarom een tekort aan verpleegkundigen [...] en psychiaters."
De enige zorgpsychiater ervaart een "absurd hoge werkdruk" en heeft zijn opdracht gehalveerd vanwege de omstandigheden, waaronder de creatie van de ABM zonder adequate voorbereiding en de algemene inertie van het gevangenisapparaat.
De zorgpsychiater gaf ook aan de commissie zijn redenen op om zijn opdracht in de gevangenis te halveren tot 1 halve dag per week. Deze zijn: 'De absurd hoge werkdruk, waardoor ik weinig tot geen werkplezier ervaar, met tegenzin naar de gevangenis kom en helaas niet de positieve invloed kan zijn op het zorgteam die ik graag zou willen zijn. Ik kies in de eerste plaats voor mijn eigen mentale gezondheid.'"
Veel personen in afzonderingscellen kampen met ernstige psychiatrische problematiek (2 op 3).
"De commissie stelt dus vast dat 2 op 3 personen in de strafcel kampen met een ernstige psychiatrische problematiek."
5. Grieven en Klachten van Opgesloten Personen:
Er is een breed scala aan grieven, waaronder overbevolking, gebrek aan activiteiten (door stakingen), voeding (kwaliteit, kwantiteit, geen vegetarisch aanbod), hygiëne (douchefaciliteiten, ongedierte), werking van de psychosociale dienst, gedrag van mede-opgeslotenen, en stakingen.
"Een andere categorie van regelmatig terugkerende grieven houdt verband met voeding (13), de psychosociale dienst (12), gedrag mede-opgeslotenen (12), stakingen (12), gebrekkige hygiëne (12), boekhouding (12), activiteiten in de gevangenis (11), de cel (10) en grondslapers (8)."
Geïnterneerden uiten specifieke grieven over de detentieomstandigheden en de behandeling. De klachtencommissie vernietigt regelmatig tuchtsancties voor geïnterneerden omdat de directie niet bewijst dat zij verantwoordelijk zijn voor de feiten.
"Het hoeft weinig betoog dat de geïnterneerde mensen gegriefd zijn door de detentieomstandigheden en zich daarom richten tot de commissie."
"Ook in 2024 diende de klachtencommissie op klacht van de geïnterneerden - tuchtsancties stelselmatig te vernietigen omdat de directie steeds had nagelaten te bewijzen dat de geïnterneerde verantwoordelijk is voor de feiten waarvoor hem/haar een tuchtsanctie werd opgelegd[...]"
Klachten over het schrappen van de fitness werden door de klachtencommissie gegrond verklaard, aangezien dit het recht op lichamelijke oefening en sport schendt.
"Zij stelde vast dat de klager zijn recht op lichamelijke oefeningen en sport door het schrappen van de fitness enkel nog zeer gedeeltelijk kon uitoefenen tijdens een deel van de wandeling in het weekend. Zij oordeelde vervolgens dat dit recht van de klager op lichamelijke oefeningen en sport door de beslissing van 18 februari 2024 van de directie om de fitness af te scha en geschonden wordt."
6. Rol van de Commissie van Toezicht en Andere Actoren:
De commissie van toezicht speelt een actieve rol in het signaleren van problemen, het uitoefenen van toezicht, en het bemiddelen tussen de directie en de opgesloten personen.
"De commissie waakt erover dat minstens elke week twee commissieleden samen de gevangenis bezoeken om er het onafhankelijk toezicht op de gevangenis, op de bejegening van de opgesloten personen en op de naleving van de hen betre ende voorschriften uit te oefenen, en om er te bemiddelen tussen de directeur en de opgesloten personen omtrent problemen die hen ter kennis worden gebracht."
De burgemeester van Gent heeft zich herhaaldelijk uitgesproken over de mensonwaardige situatie en heeft bevelen uitgevaardigd om de overbevolking aan te pakken.
Verschillende externe organisaties (CAW Oost-Vlaanderen, vzw Voluit, Ligo GML) bieden hulp- en dienstverlening en onderwijs in de gevangenis, maar kampen soms met beperkingen door de omstandigheden.
De stafhouder van de balie Gent heeft de isolatiecellen bezocht en de onaanvaardbare omstandigheden aangekaart, met name voor psychisch kwetsbare personen.
7. Impact van Personeelsstakingen:
De vele personeelsstakingen (40 dagen in 2024) hadden een aanzienlijke impact op het dagelijkse leven van de opgesloten personen, leidend tot het wegvallen van activiteiten, beperkte toegang tot douches, kantine en soms zelfs maaltijden.
"Bij syndicale acties – de commissie telde 40 stakingsdagen in 2024 van het gevangenispersoneel – gaan één of twee maandcommissarissen eveneens naar de gevangenis om een maximaal aantal elementen te registreren die toelaten de impact hiervan op de opgesloten personen in kaart te brengen."
"De commissie noteerde - meerdere grieven van opgeslotenen die verband hielden met de stakingen van het bewakingspersoneel omdat hen tijdens de staking de douche, zelfs een week lang, werden ontzegd, de voorziene kantines [...] niet doorging[...]"
Conclusie:
De situatie in de gevangenis van Gent in 2024 wordt gekenmerkt door ernstige problemen, voornamelijk veroorzaakt door de aanhoudende overbevolking. Dit leidt tot mensonwaardige detentieomstandigheden, beperkingen in het regime, overbelasting van de zorgdiensten en talrijke klachten van de opgesloten personen. De commissie van toezicht en andere actoren proberen deze problemen aan te kaarten, maar structurele oplossingen lijken noodzakelijk om de rechten en het welzijn van de gedetineerden te waarborgen. De impact van de frequente personeelsstakingen verergert de situatie nog verder. De uitspraken van de gedetineerde in de "kerstbrief" en het citaat van Dostojevski benadrukken de negatieve effecten van langdurige opsluiting onder dergelijke omstandigheden op de menselijke waardigheid en het perspectief op re-integratie.
