Wat is de oorzaak van de ontevredenheid van de magistraten?
In tegenstelling tot wat beweerd wordt, zijn de pensioenhervormingen de druppel die de emmer deden vollopen.
Hierna geef ik zeer bondig samengevat een opsomming van wat kwaad bloed gezet heeft bij de magistraten, zonder dit dit overzicht volledig is.
De uitgebreide toelichting bij elk onderdeel vindt u onderaan de tekst.
In een latere bijdrage leg ik uit wat de geplande pensioenhervormingen inhouden voor de magistratuur, waarom magistraten een hogere wedde hebben, waarom er een hoger pensioen is, hoe dit pensioen in de loop der jaren reeds afgekalfd is enz.
1. Werklast en werkdruk: Magistraten werken structureel te veel uren (gemiddeld 52,8 uur per week), met een te hoge werklast door personeelstekort en toenemende complexiteit van zaken. Er zijn 43% meer rechters nodig voor een normale werkbalans.
2. Budget: Het budget voor justitie is ontoereikend en verhogingen komen niet altijd bij de magistratuur terecht, wat de werking belemmert.
3. Openstaande plaatsen en kandidaten: Vacatures worden niet tijdig ingevuld en er zijn te weinig kandidaten, mede door lage vergoedingen, wat de werkdruk verhoogt.
4. Infrastructuur: Veel gerechtsgebouwen zijn verouderd, onveilig of slecht onderhouden, met gebrekkige voorzieningen voor magistraten.
5. Extralegale voordelen: Magistraten hebben weinig extra voordelen (zoals maaltijdcheques, bedrijfswagen, groepsverzekering) in vergelijking met andere sectoren.
6. Uitvoering van straffen: Uitgesproken straffen worden vaak niet of onvolledig uitgevoerd door de overheid, wat het werk van magistraten frustreert.
7. Overvolle gevangenissen: Zwaardere criminaliteit en betere opsporing leiden tot meer veroordelingen, maar gevangenissen zijn overvol, wat alternatieve straffen bemoeilijkt.
8. Jeugd: Jeugdrechters kunnen minderjarigen die misdrijven plegen vaak niet plaatsen wegens tekort aan opvangplaatsen.
9. Geïnterneerden: Psychiatrische patiënten die strafbare feiten plegen, kunnen niet altijd in gespecialiseerde centra terecht door plaatsgebrek.
10. Deskundigen, vertalers, advocaten, tolken: Deze externe professionals worden slecht en te laat betaald, waardoor het moeilijk is om ze te vinden.
11. ICT en digitalisering: Digitalisering verloopt traag en sluit onvoldoende aan bij de noden van magistraten; digitale dossiers en handtekeningen ontbreken vaak.
12. Juridische databanken: Magistraten hebben geen volledige toegang tot juridische tijdschriften en boeken, soms moeten ze die zelf aanschaffen.
13. Nacht- en wachtdiensten: Nacht- en weekenddiensten worden niet altijd vergoed, wat het beroep onaantrekkelijk maakt, zeker voor jonge magistraten.
14. Belaging van magistraten: Magistraten worden steeds vaker bedreigd of belaagd, soms is bescherming of onderduiken nodig.
15. Beveiliging gebouwen: Niet alle gerechtsgebouwen zijn voldoende beveiligd, ondanks incidenten en de vraag van magistraten om meer veiligheid.
16. Besparingen Justitie: Er wordt bespaard op allerlei voorzieningen, opleidingen en vergoedingen, wat de werking en motivatie schaadt.
17. Opleidingen: Er is bezuinigd op opleidingen; magistraten krijgen soms alleen nog powerpoints in plaats van degelijke cursusmaterialen.
18. Sluipende ondermijning van de rechtsstaat: Politieke druk, onderfinanciering, noodmaatregelen, selectieve wetshandhaving en moeilijke toegang tot rechtshulp ondermijnen het vertrouwen in de rechtsstaat.
Samengevat: De ontevredenheid van magistraten komt voort uit een structurele overbelasting, onderfinanciering, slechte arbeidsomstandigheden, gebrek aan waardering en voordelen, en een sluipende ondermijning van de rechtsstaat. De pensioenhervormingen waren slechts de druppel die de emmer deed overlopen.
Grondiger toelichting bij elk item
De werklast en de werkdruk.
Een werklastmeting bij de magistraten heeft het mogelijk gemaakt de zware werklast van de rechters te objectiveren.
In de verschillende gerechtelijke entiteiten werkt de gemiddelde rechter 52,8 uur per week. De situatie is zeer ernstig bij de rechtbanken van eerste aanleg en de hoven van beroep, waar het gemiddelde rond de 54 uur per week ligt. Deze zware werklast gaat ten koste van zowel de efficiëntie van het rechtssysteem als de aantrekkelijkheid van het beroep van rechter.
Het meetinstrument heeft het mogelijk gemaakt om vast te stellen dat er in ons land idealiter 43% meer rechters nodig zouden zijn om alle binnenkomende zaken zo snel mogelijk af te handelen, ervan uitgaande dat er geen overuren worden gemaakt en dat er een normaal evenwicht tussen privéleven en werk wordt bereikt.
Van magistraten wordt onder druk van allerlei omstandigheden en ook het verzelfstandigd beheer verwacht dat zij steeds meer uitspraken afleveren. Het draait met andere woorden om cijfers.
Het is evident dat een korpsoverste weet en meet wat er in zijn korps gaande is, maar dikwijls wordt vooral door de buitenwereld uit het oog verloren dat de complexiteit van een zaak bijvoorbeeld 10 jaar geleden niet meer dezelfde is als deze van vandaag en dat een cijfer op zich niets zegt, maar afhangt van de complexiteit van de zaak, het aantal partijen, het aantal stukken dat wordt vorogelegd, het aantal besluiten, deskundige verslagen enz.
Verhoging van het budget
Het College van hoven en rechtbaken heeft in een verslag gewezen op de noodzaak van een verhoging van het budget, doch het is niet duidelijk wat hiervan in de praktijk is verwezenlijkt.
De Minister van Justitie krijgt inderdaad soms een verhoging van het budget, doch dit gaat zeker niet uitsluitend naar de magistratuur omdat er veel andere diensten zijn die afhangen van Justitie.
Niet of onvoldoende open verklaren van plaatsen en onvoldoende kandidaten.
Om budgettaire redenen worden plaatsen niet altijd onmiddellijk open verklaard en als die open verklaard worden zijn er dikwijls onvoldoende kandidaten.
Dit heeft natuurlijk gevolgen op de werkdruk van de magistraten in de rechtscolleges waar de plaatsen niet ingevuld worden.
In Hof van Beroep van Brussel dat kampt met een enorme achterstand, zijn tientallen magistraten te kort.
Vooral voor openstaande plaatsen van plaatsvervangend rechters of raadsheren, die het merendeel worden ingenomen door advocaten, raken de vacante plaatsen niet ingevuld.
De volledig ondermaatse vergoeding die zij ontvangen voor hun werk is hieraan natuurlijk niet vreemd.
Ter informatie: een plaatsvervangend raadsheer in het Hof van Beroep krijgt een bruto vergoeding van 70,0 euro per uur zitting en 43,46 euro bruto per uur voorbereiding.
Een plaatsvervangend magistraat (magistraat op rust) die het Hof van Assisen voorzit, krijgt bruto 57,02 euro per uur zitting.
Plaatsvervangende rechters of raadsheren zijn advocaten die als plaatsvervangend magistraat worden benoemd en die een effectieve magistraat tijdelijk kunnen vervangen.
Plaatsvervangende rechters of raadsheren die een magistraat volledig vervangen krijgen ongeveer de helft van een vergoeding van een effectief magistraat.
Infrastructuur.
In een groot aantal rechtscolleges is de infrastructuur van de gebouwen ouderwets en voldoet absoluut niet meer aan de huidige normen. In sommige gebouwen is abest aanwezig, zodat zij absoluut niet meer kunnen gebruikt worden.
Niet alle magistraten hebben een eigen bureau, waar zij in alle rust hun dossiers kunnen inzien en projecten kunnen maken. Het meubilair is in een aantal gevallen tot het minimum beperkt. Persoonlijke toestellen zoals een koffiezet in eigen bureau is verboden.
Lokalen zijn niet of onvoldoende onderhouden, ramen sluiten onvoldoende af, er staat schimmel in bepaalde lokalen, herstellingen worden niet meer of zeer laaltijdig uitgevoerd, er is geen ruimte voorzien om de magistraten de gelegenheid te geven om een koffie te halen of boterhammen over de middag te eten, soms moet men zelf WC papier meebrengen, kan het water niet gebruikt worden enz.
Bepaalde gebouwen werden door de brandweer als onveilig beschouwd.
Extra-legale voordelen.
Wat hebben magistraten wel:
Mooie job, waaruit voldoening kan worden gehaald;
Degelijke verloning, afhankelijk van het ambt dat men vervult;
Werkzekerheid;
Mogelijkheid tot abonnement openbaar vervoer;
Mogelijkheid tot fietsvergoeding;
Minimale hospitalisatieverzekering, met zeer kleine tussenkomst van de FOD Justitie;
Tussenkomst voor een internet aansluiting voor diegene die noodgedwongen thuis werken, wegens gebrek aan een bureau;
Net zoals voor de deskundigen, advocaten, tolken en vertalers enz. is wel er een achterstand in de betaling van sommige vergoedigen.
Wat hebben de magistraten niet.
Geen mogelijkheid tot bijverdienen, tenzij deelname aan commissie, waar magistraten vereist zijn, doch waarvoor de financiële tussenkomst in de meeste gevallen beperkt is;
Geen groepsverzekering/tweede pijler;
Geen bedrijfsvoertuig;
In een aantal gevallen geen parkeermogelijkheid;
Geen GSM of GSM-abonnement, tenzij enkelingen die wachtdiensten doen;
Geen thuiswerkvergoeding;
Geen terugbetaling kosten toga;
Geen maaltijdcheques;
Geen ecocheques;
In een groot aantal gevallen geen water/koffie/thee op het werk en geen lokaal voor een middagmaal over de middag. Enkel in het Hof van Cassatie is een restaurant waar magistraten mits betaling een maaltijd kunnen krijgen.
Uitvoering van de straffen.
Wanneer magistraten een veroordeling uitspreken zowel op burgerlijk gebied als op strafrechtelijk gebied, dan mag verwacht worden dat de overheid die uitspraken ook uitvoert.
De rechters mogen en willen in principe de strafbepaling niet laten afhangen van de richtlijnen omtrent de uitvoering ervan.
Kijk ook naar de noodkreet van de strafuitvoeringsrechters die zij overmaakten aan de pers.
Het is algemeen bekend dat de overheid inzake asiel- en migratie een aantal uitspraken niet wil uitvoeren, waardoor de rechter verplicht is dwangsommen uit te spreken, die op hun beurt niet kunnen worden uitgevoerd.
In strafzaken verandert de regering voortdurend de richtlijnen in verband met de uitvoering van de straffen, waardoor het voor rechters zeer moeilijk wordt om een correcte strafmaat te bepalen rekening houdend met de aard van de zaak en de persoonlijkheid van de verdachte.
Dikwijls worden allerhande probatievoorwaarden opgelegd zoals het volgen van bepaalde opleidingen of vormingen, maar de wachtlijsten daarvoor stapelen zich op.
Overvolle gevangenissen.
De magistratuur wordt regelmatig verweten te zware straffen uit te spreken en geen gebruik te maken van alternatieve bestraffingsmogelijkheden, waardoor de gevangenissen overbevolkt zijn.
Daarbij verliest men totaal uit het oog dat de criminaliteit de laatste jaren veel verergerd is, het gaat meestal om veel zwaardere misdrijven dan vroeger en dat de technieken om misdrijven op te sporen veel verbeterd is, waardoor zeer veel misdrijven kunnen opgespoord worden, die tot een groot aantal veroordelingen hebben geleid (zie sky ecc en encrohat).
Wanneer een misdaad wordt ontdekt, kan men van een magistraat niet verwachten dat men wacht om iemand aan te houden totdat er een plaats in de gevangenis vrij komt. Het gaat daarbij niet meer om eenvoudige zaken, maar om zware drugscriminaliteit, zware zedenzaken, geweldsdelicten enz.
Jeugd
De jeugdrechters worden systematisch geconfronteerd met problemen bij de plaatsing van minderjarigen die misdrijven hebben gepleegd, hetgeen tot onvrede leidt bij de slachtoffers, het publiek en ook de politiek, terwijl zij juist voor voldoende plaatsen moeten zorgen.
Geïnterneerden.
De strafrechters worden regelmatig geconfronteerd met beklaagden die een misdrijf hebben gepleegd en in feite psychiatrische hulp nodig hebben.
Momenteel worden een groot aantal geïnterneerden opgesloten in de gevangenis omdat er geen of onvoldoende plaats is in speciale centra waar zij in behandeling zouden moeten kunnen gaan. Deskundigen, vertalers, advocaten, tolken die niet tijdig betaald worden
Rechters moeten regelmatig deskundigen aanstellen, advocaten, vertalers en tolken aanstellen.
De vergoeding die zij hiervoor ontvangen kan in geen enkel geval vergeleken worden met de vergoeding die zij hiervoor in de privé ontvangen. Het is ook niet te verwonderen dat zij na een tijdje afhaken.
Het wordt voor de magistraten dan ook dan ook een hele opdracht om een deskundige, vertaler of tolk te vinden, die de opdracht wil aanvaarden
Maar bovendien slaagt de Belgische Staat er niet in om hen tijdig te betalen.
Hetzelfde probleem doet zich voor voor advocaten die verdachten bijstaan tijdens een verhoor in het kader van een aanhoduing.
ICT - digitalisering
De Fod Justitie en de Minister van Justitie stellen alles in het werk om de digitalisering van Justitie op een hoger niveau te brengen.
Er wordt daarbij evenwel onvoldoende geluisterd naar de wensen van de magistraten, terwijl zij het wel zijn die met de programma’s moeten werken.
Ook de invoering van de databank voor vonnissen en arresten laat op zich wachten.
De databank vonnissen en arresten wordt momenteel wel op de eerste rechtsinstanties uitgerold (werkt in alle vredegerechten, nu in de politierechtbanken) maar er is nog een hele lange weg te gaan.
Andere digitaliseringsprojecten zijn mislukt: er is geen digitaal dossier en geen digitale handtekening of verzending. Het elektronisch proces-verbaal en het elektronisch kantschrift kwamen er nog niet.
Juridische databanken.
De magistraten hebben een abonnement op een aantal juridische databanken, doch in tegenstelling tot wat men denkt, hebben de magistraten geen toegang tot alle tijdschriften, terwijl in conclusies van partijen, wel naar die tijdschriften wordt verwezen.
De magistraten hebben ook geen toegang tot alle juridische boeken, waardoor sommigen op eigen kosten boeken moeten aanschaffen, zonder enige tussenkomst van de overheid.
Nacht- en wachtdiensten van de parketten.
Parketmagistraten moeten jaarlijks nacht- en wachtdiensten doen, maar een bepaald aantal nacht- en weekenddiensten worden niet betaald.
Ook de onderzoeksrechters hebben wachtdiensten. Voor een in vergelijking met de privé verwaarloosbare vergoeding doen zij nacht en wachtdiensten.
De vraag is welke jonge, dynamische en geëngageerde collega’s dit nog willen doen, zeker wanneer zij een gezin hebben.
Belaging van magistraten.
Steeds meer en meer magistraten worden belaagd omdat zij onderzoek doen in zware zaken of veroordelingen uitspreken, die niet naar de zin zijn van de veroordeelden.
Sommigen moesten reeds bescherming krijgen en anderen werden reeds in een safehouse ondergebracht.
Een onderzoeksrechter verbleef vier maanden in een safehouse.
Er zijn meerdere onderzoeksrechters die een tijd hebben moeten leven, omringd door bodyguards.
Beveiliging gebouwen.
Een aantal jaren geleden werd zowel een vrederechter als een griffier vermoord op de zitting.
De magistraten zijn vragende partij voor de beveiliging van de gebouwen.
Er is reeds beveiliging voorzien in een aantal gebouwen, doch in het merendeel nog niet.
De FOD Justitie heeft wel gevraagd of het niet mogelijk is meer diensten te centraliseren, omdat de inrichting van een scanstraat enorm duur is (minstens 100.000 euro per scanstraat, doch inmiddels al veel duurder), zeker als dit moet voorzien worden voor alle gebouwen.
Er zou natuurlijk wel eerst kunnen gedacht worden aan gebouwen waar strafzaken worden behandeld, omdat de beveiliging daar in eerste instantie het meest noodzakelijk is.
Besparingen Justitie.
De Fod Justitie voorziet een hele reeks besparingen niet alleen op de kap van de magistraten maar ook van de burger.
Zo kunnen juryleden in een Hof van Assisen geen aanspraak meer maken over de middag op een lichte maaltijd.
Koffie, een koekje of broodjes voor vergaderingen (talrijk, met vele externe partners en delegaties uit het buitenland) moeten uit eigen zak betaald worden.
Ook voor opdrachten in het buitenland zijn er problemen: relatiegeschenken (bijv. doosje pralines) voor magistraten in het buitenland moeten op eigen kosten betaald worden.
Ook de dagvergoeding wordt (m.i. contra legem) soms niet uitbetaald (de magistraten moeten alles aantonen met bonnetjes, maar vraag dat maar eens aan een taxichauffeur in Marokko).
Beknibbeling op de opleidingen
Van magistraten wordt verwacht dat zij steeds mee zijn met de quasi onmogelijk op te volgen wetswijzingen en dat zij naast hun hoog werkritme voortdurend bijscholen.
Op sommige opleidingen worden enkel nog powerpoints ter beschikking gesteld maar geen handboeken, omdat op het inschrijvingsgeld werd beknibbeld door het IGO, wegens budgettaire redenen.
Sluipende ondermijning van de rechtsstaat.
Politieke druk op justitie Er zijn gevallen geweest waarbij politici zich publiekelijk uitspreken over lopende rechtszaken om op die manier druk uit te oefenen op magistraten. Dit kan de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ondermijnen, zelfs als er geen directe inmenging is.
Gebrekkige financiering van justitie De Belgische justitie kampt al jaren met onderfinanciering, personeelstekorten en verouderde infrastructuur. Hierdoor kunnen rechtszaken te lang aanslepen, wat het recht op een eerlijk proces en toegang tot rechtspraak onder druk zet.
Uitzonderingsmaatregelen en noodwetten Tijdens crisissen (zoals de terreurdreiging of de coronapandemie) worden soms noodmaatregelen genomen die grondrechten tijdelijk beperken. Als deze maatregelen onvoldoende worden teruggeschroefd of geëvalueerd, kan dit de rechtsstaat op termijn uithollen.
Selectieve handhaving van wetten Wanneer bepaalde wetten of regels systematisch niet worden gehandhaafd (bijvoorbeeld op het vlak van migratie, milieu of verkeersveiligheid), ontstaat er rechtsonzekerheid en het gevoel dat de wet niet voor iedereen gelijk geldt.
Moeilijke toegang tot rechtshulp Als de drempels voor juridische bijstand (pro deo, rechtsbijstand) verhoogd worden, kunnen kwetsbare groepen minder makkelijk hun rechten afdwingen.
Deze voorbeelden zijn niet uniek voor België, maar komen ook in andere democratische rechtsstaten voor. Het zijn vaak trage, minder zichtbare processen die samen de fundamenten van de rechtsstaat kunnen verzwakken.
