De tekst, getiteld "basisnota-ai-en-digitalisering (1).pdf," betreft een uitgebreide beleidsnota voor de Belgische justitie die de noodzaak van digitalisering en artificiële intelligentie (AI) adresseert, waarbij de nadruk ligt op de bescherming van de rechtsstaat. De nota stelt dat technologie een noodzakelijke hefboom is om de stijgende werkdruk en burgerverwachtingen te beheren, maar waarschuwt dat AI zonder duidelijke visie en governance gevaarlijk is. Er wordt een constructief kader voorgesteld rond vijf pijlers, waaronder Governance, Langetermijnvisie en Burgergerichtheid, om te zorgen dat technologie de onafhankelijkheid en menselijkheid van de rechtspraak versterkt in plaats van ondermijnt. Daarnaast worden de inzichten van Professor Brian Barry besproken, die benadrukt dat AI rechters moet ondersteunen bij administratieve taken en de begrijpelijkheid van vonnissen moet verbeteren, zonder de kern van de rechterlijke besluitvorming over te nemen, en waarschuwt voor de risico’s van commerciële beïnvloeding en gebrek aan transparantie. De nota sluit af met een dringende oproep tot een koerswijziging, met de focus op rechtszekerheid en transparantie in plaats van snelheid, en formuleert concrete aanbevelingen voor de Belgische rechterlijke orde.
Wat is het doel van deze tekst?
De tekst is een dringende oproep ("5 voor 12-actie") om de digitalisering en het gebruik van Artificiële Intelligentie (AI) bij de Belgische justitie beter aan te pakken. De rechters en medewerkers willen voorkomen dat dezelfde fouten worden gemaakt als in het verleden. Het doel is een efficiëntere rechtspraak die menselijk en betrouwbaar blijft, zonder dat technologie de baas wordt over de rechter.
Waarom is er nu actie nodig?
De rechtbanken staan onder grote druk: er is te veel werk en te weinig middelen. Burgers verwachten dat justitie snel en transparant werkt. Digitalisering is noodzakelijk, maar eerdere projecten zijn vaak mislukt of zorgden juist voor meer werkdruk in plaats van minder.
Een pijnlijk voorbeeld is het systeem JustRestart, dat bedoeld was om dossiers sneller te verwerken, maar na twee jaar nog steeds vol fouten zit en veel extra werk veroorzaakt. De tekst stelt dat digitalisering zonder een duidelijk plan ("visie") slechts improvisatie is.
Wat wil men precies veranderen? (De 5 Pijlers)
De nota stelt vijf hoofdpunten voor om het tij te keren:
- Duidelijk bestuur (Governance): Er moet een onafhankelijke leiding komen die beslist over technologie, zodat justitie niet afhankelijk wordt van commerciële bedrijven of politieke grillen.
- Lange termijn visie: Geen snelle lapmiddelen, maar een plan voor meerdere jaren gericht op efficiëntie zonder kwaliteitsverlies.
- Luisteren naar de werkvloer: Rechters en griffiers moeten meedenken bij het ontwerpen van nieuwe systemen. Nu wordt technologie vaak "van bovenaf" opgelegd zonder dat het past bij het dagelijkse werk.
- Burger centraal: Technologie moet het voor de burger makkelijker maken, bijvoorbeeld door begrijpelijke taal en duidelijke procedures.
- "Laaghangend fruit": Simpele oplossingen die direct kunnen worden ingevoerd, zoals betere computers (meer geheugen), dubbel werk vermijden en documenten digitaal kunnen ondertekenen.
Gaat AI de rechter vervangen?
Nee, absoluut niet. De nota benadrukt dat AI de rechter moet ondersteunen, niet vervangen. AI kan helpen bij saai en tijdrovend werk, zodat de rechter zich kan concentreren op de inhoud.
Voorbeelden van wat AI wel mag doen:
- Rommelige digitale dossiers automatisch ordenen en pagineren.
- Samenvattingen maken van ingewikkelde teksten.
- Hyperlinks leggen tussen bewijsstukken en wetten.
- Vonnissen vertalen naar begrijpelijke taal voor de burger ("waarom heb ik verloren?").
De uiteindelijke beslissing blijft altijd mensenwerk. De "menselijke controle" staat centraal.
Wat zijn de risico's van AI volgens de tekst?
Er zijn drie grote zorgen:
- Afhankelijkheid: Als justitie volledig afhankelijk wordt van grote techbedrijven (zoals Microsoft of Apple), kunnen commerciële belangen de onafhankelijkheid van de rechtspraak in gevaar brengen.
- Ondoorzichtigheid (Black Box): Als een computer met een oplossing komt, moet uitgelegd kunnen worden hoe die tot stand is gekomen. Een "zwarte doos" die zomaar een antwoord uitspuugt, is onacceptabel in de rechtszaal.
- Schijnzekerheid: Mensen denken vaak dat "de computer het beter weet", maar als AI getraind is met oude data die vooroordelen bevat, zal de AI die vooroordelen overnemen.
Wat kunnen we op korte termijn verwachten ("Laaghangend fruit")?
De nota stelt een aantal directe, goedkope oplossingen voor om de ergste nood te lenigen:
- Betere computers: PC's op de griffies hebben meer werkgeheugen (RAM) nodig om grote digitale bestanden te kunnen openen.
- Digitale handtekeningen: Zorgen dat stukken eindelijk digitaal getekend kunnen worden om papierwerk te verminderen.
- Rijbewijzen: Het inleveren van rijbewijzen bij de politie in plaats van bij de rechtbank (wat nu veel administratie kost).
- Experimenteren: Kleinschalige tests met AI om te leren wat werkt, bijvoorbeeld voor het samenvatten van beslissingen.
Conclusie
De boodschap is niet dat men tegen technologie is, maar dat de manier waarop het wordt ingevoerd moet veranderen. Justitie wil technologie die dient als hulpmiddel voor de rechtsstaat, niet als een bron van nieuwe problemen en onzekerheid.
