Deze bron betreft Richtlijn (EU) 2024/1069, die door het Europees Parlement en de Raad is vastgesteld om individuen en organisaties te beschermen tegen misbruik van procesrecht, ook wel bekend als SLAPP’s.
De wetgeving richt zich specifiek op het voorkomen van rechtszaken die bedoeld zijn om kritische stemmen, zoals journalisten, activisten en wetenschappers, te intimideren of tot zwijgen te brengen bij hun deelname aan het publieke debat. Belangrijke maatregelen in de richtlijn omvatten de mogelijkheid tot vroegtijdige niet-ontvankelijkheid van ongegronde vorderingen, het eisen van financiële zekerheid van de eiser en het recht op een volledige vergoeding van de proceskosten voor de verweerder.
Daarnaast biedt het document bescherming tegen uitspraken uit landen buiten de Europese Unie die als misbruik worden aangemerkt. Lidstaten worden verplicht om steunmaatregelen en duidelijke informatiepunten in te richten voor slachtoffers van dergelijke juridische intimidatie. Deze Europese regels moeten uiterlijk in mei 2026 volledig zijn geïmplementeerd in de nationale wetgeving van de deelnemende landen.
Hoofdstuk I: Algemene Bepalingen
Artikel 1: Waar gaat deze richtlijn over? Het doel is bescherming te bieden tegen rechtszaken die duidelijk ongegrond zijn of waarbij misbruik wordt gemaakt van het procesrecht, specifiek gericht tegen mensen of organisaties die deelnemen aan het publieke debat (publieke participatie). Dit geldt voor burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen.
Artikel 2: Op welke zaken is dit van toepassing? De regels gelden voor burgerlijke en handelszaken met grensoverschrijdende gevolgen, ongeacht bij welk type rechtbank ze dienen.
- Wat valt er niet onder? Fiscale zaken, douanezaken, strafzaken, arbitrage en aansprakelijkheid van de staat voor overheidshandelen.
Artikel 3: Mogen landen meer bescherming bieden? Ja. Dit zijn minimumregels. Lidstaten mogen strengere regels hebben of invoeren om slachtoffers beter te beschermen. De invoering van deze richtlijn mag geen excuus zijn om bestaande bescherming in een land te verlagen.
Artikel 4: Wat betekenen de belangrijkste termen?
- Wat is publieke participatie? Elke verklaring of activiteit (online of offline) waarbij iemand gebruikmaakt van vrijheid van meningsuiting, vereniging of kunsten over een zaak van algemeen belang.
- Wat is algemeen belang? Zaken die het publiek raken, zoals volksgezondheid, klimaat, corruptie, of het gedrag van publieke figuren.
- Wat is een SLAPP (misbruik van procesrecht)? Een rechtszaak die niet is bedoeld om echt recht te halen, maar om iemand het zwijgen op te leggen of te intimideren, vaak door een machtigere partij. Kenmerken zijn o.a. buitensporige eisen, meerdere procedures tegelijk of intimidatie.
Artikel 5: Wanneer is een zaak grensoverschrijdend? Een zaak is grensoverschrijdend tenzij beide partijen én alle andere relevante omstandigheden zich in hetzelfde land bevinden als de rechtbank. Zodra er een link is met een ander land, geldt de richtlijn.
Hoofdstuk II: Gemeenschappelijke regels inzake procedurele waarborgen
Artikel 6: Welke bescherming kan een gedaagde aanvragen? Iemand die wordt aangeklaagd omwille van publieke participatie, kan de rechter vragen om:
- Zekerheid: De eiser moet vooraf geld storten voor eventuele proceskosten.
- Vroegtijdige afwijzing: De zaak snel stoppen als deze duidelijk ongegrond is.
- Maatregelen tegen misbruik: Sancties en kostenvergoedingen.
Artikel 7: Hoe snel moet de rechter beslissen? Verzoeken om bescherming (zoals hierboven genoemd) moeten via een versnelde procedure worden behandeld.
Artikel 8: Wat als de eiser de aanklacht verandert of intrekt? Als de eiser de zaak intrekt of aanpast om een uitspraak te ontlopen, behoudt de gedaagde het recht om vergoeding van kosten en schade te vragen wegens misbruik van procesrecht.
Artikel 9: Mag ik hulp krijgen van organisaties? Ja. De rechtbank kan toestaan dat ngo's, vakbonden of andere organisaties de gedaagde ondersteunen of informatie aanleveren in de rechtszaak.
Artikel 10: Moet de eiser vooraf betalen? De rechter kan de eiser verplichten om een zekerheid (waarborgsom) te stellen. Dit geld is bedoeld om de proceskosten en eventuele schadevergoeding van de gedaagde te dekken als de eiser verliest.
Hoofdstuk III: Vroegtijdige afwijzing van kennelijk ongegronde vorderingen
Artikel 11: Kan een onzin-zaak direct worden gestopt? Ja. Lidstaten moeten ervoor zorgen dat rechters een vordering die "kennelijk ongegrond" is, in een zo vroeg mogelijk stadium kunnen afwijzen.
Artikel 12: Wie moet wat bewijzen? Normaal moet de gedaagde bewijzen dat hij/zij onschuldig is, maar hier is het omgedraaid: als de gedaagde vraagt om vroege afwijzing, moet de eiser bewijzen dat de vordering niet ongegrond is.
Artikel 13: Is hoger beroep mogelijk? Ja, tegen een beslissing over vroegtijdige afwijzing kan in beroep worden gegaan.
Hoofdstuk IV: Maatregelen tegen misbruik (Remedies)
Artikel 14: Wie betaalt de kosten? Een eiser die misbruik maakt van het recht (een SLAPP start), moet alle proceskosten betalen. Dit omvat de volledige kosten voor de advocaat van de gedaagde, tenzij die kosten buitensporig hoog zijn.
Artikel 15: Krijgt de eiser ook straf? De rechter moet de mogelijkheid hebben om sancties (boetes) op te leggen aan de partij die misbruik maakt. Ook kan de rechter een schadevergoeding toekennen aan het slachtoffer of bevelen dat de uitspraak openbaar wordt gemaakt.
Hoofdstuk V: Bescherming tegen beslissingen uit derde landen
Artikel 16: Wat als ik buiten de EU word veroordeeld? Als een rechtbank buiten de EU (een "derde land") een uitspraak doet die in de EU als een SLAPP of kennelijk ongegrond zou worden gezien, dan zullen de EU-lidstaten die uitspraak niet erkennen of uitvoeren.
Artikel 17: Kan ik schadevergoeding krijgen voor een SLAPP buiten de EU? Ja. Als iemand die in de EU woont wordt aangeklaagd in een derde land (buiten de EU) via een SLAPP, kan die persoon bij zijn eigen nationale rechter in de EU vergoeding eisen voor de schade en kosten die hij in dat buitenlandse proces heeft gemaakt.
Hoofdstuk VI: Slotbepalingen
Artikel 18: Wat gebeurt er met bestaande verdragen? Deze richtlijn verandert niets aan verdragen die al bestonden tussen een EU-land en een niet-EU-land vóór 6 mei 2024 (bijv. het Verdrag van Lugano).
Artikel 19: Waar kan ik informatie vinden? Lidstaten moeten zorgen voor een centraal informatiepunt ("één loket") waar slachtoffers makkelijk en gratis informatie kunnen vinden over hun rechten, steunmaatregelen en rechtsbijstand. Ook moeten belangrijke rechterlijke uitspraken online worden gepubliceerd.
Artikel 20: Worden er gegevens verzameld? Lidstaten moeten jaarlijks gegevens verzamelen over hoeveel SLAPP-zaken er zijn en deze doorgeven aan de Europese Commissie.
Artikel 21: Wordt de wet geëvalueerd? De Europese Commissie brengt uiterlijk 7 mei 2031 (en daarna elke 5 jaar) verslag uit over hoe de richtlijn werkt en of deze moet worden aangepast.
Artikel 22: Wanneer moet dit in de nationale wet staan? Lidstaten hebben tot 7 mei 2026 de tijd om deze regels om te zetten in hun eigen nationale wetgeving.
Artikel 23: Wanneer treedt de richtlijn in werking? De richtlijn is officieel van kracht op de twintigste dag na publicatie in het Publicatieblad (publicatiedatum was 16 april 2024).
Artikel 24: Tot wie is dit gericht? De richtlijn is gericht tot de lidstaten van de EU.
----
Omzetting SLAPP-richtlijn - Ministerraad 24 december 2025
De ministerraad keurt op voorstel van minister van Justitie Annelies Verlinden een voorontwerp van wet goed ter omzetting van Europese richtlijn 2024/1069 betreffende bescherming van bij publieke participatie betrokken personen tegen kennelijk ongegronde vorderingen of misbruik van procesrecht, ook wel ‘SLAPP-richtlijn’ genoemd.
SLAPP verwijst naar het misbruik maken van procesrecht om daden van publieke participatie te voorkomen, te beperken of te bestraffen, met andere woorden om journalisten, mensenrechtenverdedigers, activisten, academici of enige andere persoon die een mening uit of informatie meedeelt over een zaak van algemeen belang het zwijgen op te leggen.
De richtlijn beoogt hindernissen weg te nemen voor een goede afhandeling en verloop van burgerrechtelijke procedures en tegelijkertijd bescherming te bieden aan natuurlijke personen en rechtspersonen die betrokken zijn bij publieke participatie in zaken van algemeen belang door te voorzien in verschillende waarborgen tegen kennelijk ongegronde vorderingen of bij gerechtelijke procedures die aanhangig worden gemaakt vanwege hun betrokkenheid bij publieke participatie.
Daarvoor worden wijzigingen aangebracht in het Gerechtelijk Wetboek, het Wetboek van internationaal privaatrecht en de wet van 12 mei 2019 tot oprichting van een Federaal Instituut voor de bescherming en de bevordering van de rechten van de mens.
Het voorontwerp van wet wordt ter advies voorgelegd aan de Raad van State.
Er bestaat al een wetsvoorstel: https://www.dekamer.be/FLWB/PDF/56/0728/56K0728001.pdf
