Recht spreken is mensenwerk, geen lopendebandproductie. De honderdduizenden uitspraken waar niemand het over heeft. De onzichtbare realiteit achter de werklast van een magistraat.

 

Recht spreken is mensenwerk, geen lopendebandproductie: De onzichtbare realiteit achter de werklast van een magistraat

In een K.B. tot vaststelling van de wijze waarop de werklast van de magistraten van de zetel wordt geregistreerd, alsook de wijze waarop deze geregistreerde gegevens worden geëvalueerd is er sprake van producten en subproducten.

Het is niet de bedoeling hierop in detail in te gaan, maar wel om uit te leggen hoe moeilijk de werklastmeting van de zetelende magistratuur is, die niet kan vergeleken wordt met een product dat, met alle respect voor de werknemer die het moet maken,  altijd met dezelfde ingrediënten en op dezelfde manier wordt gemaakt.

Indien u denkt dat elke uitspraak van elk soort rechtscollege vergelijkbaar is met het maken van een product, dan bent u niet goed op de hoogte van wat het werk precies inhoudt.

Daarom leg ik hierna hoe het werk van een magistraat eruit ziet.

Het werk van de magistraat bestaat in grote lijnen uit dossiergebonden activiteiten en niet dossiergebonden activiteiten.

Dossiergebonden activiteiten (maken van uitspraken).

Aantal zittingen en zaken per week

Alle magistraten van de zetel (magistraten die een beschikking/bevel/vonnis/arrest maken) hebben één of meerdere zittingen per week.

Op elke zitting worden een aantal zaken behandeld, waarvan een aantal in staat zijn om een uitspraak te maken, al of niet na pleidooien (toelichting op de zitting van het dossier).

Het aantal zaken per rechtscollege is zeer verschillend. Hieronder zal ik wat meer concrete voorbeelden geven.

Voor de politierechtbanken bijvoorbeeld kunnen dit naar gelang de aard van de zaak tientallen dossiers zijn op één zitting, voor andere rechtscolleges zal dit meestal veel minder zijn.

Behandeling ter zitting en pleidooi.

Eenmaal een zaak klaar is om gepleit te worden (nadat partijen schriftelijke besluiten hebben uitgewisseld (uiteenzetting van hun argumenten en dit kan maanden duren) en van zodra er een plaats vrij is op de rol (kalender) van het rechtscollege, kan er een datum bepaald worden om de zaak te pleiten.

Afhankelijk van het soort zaak en de vraag van partijen wordt elke zaak gepleit.

De duur daarvan hangt af van het soort zaak, de complexiteit van de zaak, de vraag van de advocaten, de vraag van de leden van het rechtscollege  en de aanwezigheid van partijen.

Schriftelijke behandeling van een zaak.

Er bestaat ook een procedure van schriftelijke behandeling van een zaak, waarbij de zaak niet gepleit wordt maar onmiddellijk in beraad wordt genomen.

In principe zou je op die manier op  elke zitting meerdere tientallen zaken kunnen behandelen en in beraad nemen, maar het probleem is dat alle magistraten elke week opnieuw één of meerdere zittingen hebben met nieuwe zaken.

Uitspraak.

De zaak die de week voordien in beraad werden genomen, moet in principe klaar zijn voor uitspraak tegen de volgende zitting. Dit is in de praktijk totaal onmogelijk en dat snappen de meeste burgers niet.

In principe moet de uitspraak binnen de maand gebeuren. Gebeurt dit niet dan zijn er verschillende mechanismen in de wet voorzien om de magistraten te wijzen op het feit dat de zaak niet is uitgesproken. Er kunnen ook sancties genomen worden in ernstige gevallen van vertraging.

Hoeveel tijd neemt de behandeling van een zaak  (lectuur en uitspraak) in beslag?

Een dossier dat klaar is om er een uitspraak in te maken, bevat verschillende tijdselementen.

Eerst en vooral de pleidooien.

Daarna de lectuur van het dossier: er zijn meerdere gegevens die de magistraat moet lezen:

·         de gegevens die eventueel genoteerd werden bij de pleidooien,

·         het dossier zelf (dat kan oplopen van enkele bladzijden tot honderden bladzijden),

·         de besluiten (schriftelijke argumenten van alle partijen) die kunnen oplopen van enkele bladzijden tot meerdere tientallen bladzijden. Meer dan 100 bladzijden komt ook geregeld voor bij milieuzaken, bouwzaken, fiscale zaken, ingewikkelde strafzaken en fiscale zaken, enz.

·         de opzoekingen naar de verwijzingen in de besluiten en het doornemen van de rechtspraak in de besluiten opzoeken.
De rechtspraak wordt immers in de meeste gevallen niet gevoegd bij de besluiten en de magistraat moet zelf de databanken raadplegen indien digitaal beschikbaar.

·         tenslotte moet de magistraat zelf opzoekingen doen naar rechtspraak ook europees ( EHRM – Hof van Justitie) om zijn argumenten toe te lichten.

De magistraten beschikken over een toegang tot een aantal juridische databanken, maar zeker niet allemaal.  Voor de meeste burgers is dit onbegrijpelijk, maar ik verzeker u voor de magistraten zelf ook. Ook niet alle handboeken zijn beschikbaar waardoor opvraging soms moet gebeuren bijvoorbeeld bij de FOD Justitie.

Tenslotte moet de rechter na studie van alle elementen zich een oordeel vormen aan de hand van het dossier, de besluiten en de rechtspraak en uiteindelijk de uitspraak zelf maken en typen.

Kamer met drie rechters.

Wanneer een rechtscollege zetelt met drie rechters, moeten alle rechters de dossiers en de uitspraak bekijken om te zien of zij akkoord kunnen gaan met het project dat werd opgesteld door één van de rechters, na beraad over de zaak met de drie rechters.

Na opmerkingen van één of meerdere leden van de kamer, moet het project eventueel aangepast worden.

Referendarissen.

In een aantal gevallen kunnen magistraten beroep doen op referendarissen, maar het is absoluut niet zo dat iedere magistraat beroep kan doen op een referendaris, wel integendeel. Er zijn ook geen schrijfjuristen zoals in Nederland.

Plaatsvervangers.

In geval van ziekte of bij verhindering van een magistraat bijvoorbeeld wegens een opleiding, kan wel beroep gedaan worden op plaatsvervangende magistraten.

Zij worden niet vergoed en maken ook geen projecten van uitspraken. Dit is wel anders met plaatsvervangende magistraten die worden aangewezen voor een bepaalde tijd.

De vergoedingen van deze laatste zijn hoe dan ook ondermaats.

Complexiteit van de zaak en de wetgeving.

Al naargelang de aard van het rechtscollege kan de complexiteit van een zaak eenvoudig zijn of zeer moeilijk en ingewikkeld.

Feit is hoe dan ook, dat eenvoudige zaken in de meeste rechtscollges niet zoveel meer voorkomen en in veel gevallen op een andere manier worden opgelost dan voor de rechtbank/hof.

De complexiteit van de wetgeving  en de wijzigingen zijn ook enorm toegenomen en vergen de nodige studie. De magistraten moeten ook meer rekening houden met europese wetgeving , zowel van het europees hof voor de rechten van de mens als van  het hof van justitie, waarbij dikwijls uitleg moet worden gevraagd over bepaalde wetgeving.

Waarom geen enkele zaak dezelfde is?

Er worden allerhande pogingen gedaan om de werklast van de magistraten te beoordelen, maar dit is niet eenvoudig. Ik licht dit toe aan de hand van twee voorbeelden

Eerste voorbeeld.

Stel u voor een diefstal met braak door 1 persoon, die betrapt werd op heterdaad en een diefstal met braak door verschilende personen, na grondig onderzoek.

Niet alleen zal het dossier niet hetzelfde zijn in volume, maar bovendien zal de afhandeling van de zaak veel meer tijd in beslag nemen en uitgebreider zijn door het aantal bladzijden van het dossier, door het aantal  besluiten en door de beslissing van de rechter die moet antwoorden op alle besluiten van de verschillende partijen.

Tweede voorbeeld.

Een groot dossier met duizenden bladzijden, een groot aantal verdachten en zeer veel besluiten komt voor de rechtbank.

Onnodig te zeggen dat de behandeling alleen al verschillende dagen in beslag kan nemen, maar ook het beraad en de uitspraak.

Er worden straffen uitgesproken met voorwaarden.

Dezelfde zaak komt later opnieuw voor de rechtbank omdat één van de veroordeelden zijn voorwaarden niet naleeft.

In dat geval moet het ganse dossier en de grond van de zaak niet meer behandeld worden, doch enkel de vraag waarom de voorwaarde(n) niet werd/werden nageleefd.

Dit maakt natuurlijk en enorm verschil in tijd uit.

Niet dossiergebonden activiteiten.

Naast de behandeling van de zaken zijn er een aantal niet dossiergebonden activiteit die ongeveer 15 à 20% of meer van hun tijd in beslag nemen. Ik som er hierna enkele op

Met niet dossiergebonden activiteiten worden onder meer volgende activiteiten bedoeld:

-          Verplicht volgen van een aantal opleidingen

-          Volgen van opleidingen ivm de materie die de magistraten behandelen,

-          Deelname aan allerhande commissies;

-          Opleiding van magistraten in opleiding;

-          Deelname aan werkvergaderingen en algemene vergaderingen;

-          Evaluatiegesprekken;

-          Zelfstudie ivm de materie die men behandelt

-          Enz

Is een werklastmeting mogelijk?

M.i. is een werklastmeting zeker mogelijk. Er moet wel voldaan worden aan een aantal voorwaarden. Ik som er enkele op.

De meting moet objectief gebeuren en door bevoegde personen. Bij een aantal werklastmetingen werd vastgesteld dat men niet eens op de hoogte was van de gerechtelijke structuur en de inhoud van het werk.

Magistraten moeten kunnen meewerken om de totstandkoming van “producten” en “subproducten” toe te lichten.

De meting moet objectief gebeuren en niet in functie van een vooraf bepaald bedrag dat kan besteed worden door de magistratuur aan uitspraken.

Er moeten in het begin regelmatige evaluaties gebeuren om de tijden bij te werken.

Nadat normtijden werden bepaald voor de producten en de subproducten, moet elke individuele magistraat de mogelijkheid hebben om de tijd aan te passen onder controle van de korpsoverste en/of derden. De reden hiervoor werd hierboven uitgelegd.

Wat is het verschil tussen doorlooptijden en normtijden?

Doorlooptijden hebben betrekking op de tijd die nodig is voor de behandeling van de zaak vanaf de start tot het einde. Dit item wordt hier niet behandeld.

Normtijd is de tijd die na een werklastmeting bepaald wordt voor de behandeling van een bepaald “product” of “subproduct”.

Enkele voorbeelden van het aantal zaken per zitting

Politierechtbank West-Vlaanderen

-          17.686 strafrechtelijke vonnissen

o   Afdeling Brugge: 4 zittingen per week

o   Afdeling Kortrijk: 4 zittingen per week

o   Afdeling Ieper: 1 zitting per week

o   Afdeling: Veurne: 1 zitting per week

 

o   Totaal: wekelijks 10 strafrechtelijke zittingen – gemiddeld 50 à 60 zaken per zitting

-          542 burgerrechtelijke vonnissen

-          240 machtigingen tot visitaties (o.m. douane en accijnzen, veiligheid voedselketen, fiscaliteit, dierenwelzijn…°

Vredegerechten West-Vlaanderen – 17 kantons

-          16.593 eindvonnissen per jaar (A-rol = algemeen bevoegdheid: huurgeschillen, invorderingen, mede-eigendom, burengeschillen, consumentenkrediet, erfdienstbaarheden …)

-          19.842 beschikkingen per jaar (vnl. in kader van bewindvoering en gedwongen opname)

-          4059 verzoeningszittingen

-          12.500 openstaande dossiers bewindvoering (dus 12.500 personen staan onder bewindvoering)

-          1.377 beslissingen gedwongen opname (thans is de term: personen met psychiatrische aandoening).

Ondernemingsrechtbanken Antwerpen/Limburg

Dienst rechtspersonen: +/-100.000 aktes per jaar, waarvan zowat de helft digitaal (maar let wel: het zijn de minst complexe akten die digitaal neergelegd worden);

Kamer voor Ondernemingen in Moeilijkheden: +/-6.800 dossiers per jaar - het management hiervan evenals de aansturing en opleiding van de rechter-verslaggevers (lekenrechters) wordt in de werklastmeting beschouwd als "niet-dossiergebonden".

Insolventie: 3.000 nieuwe faillissementen per jaar, 3.000 afsluitingen - opvolging van  continu zowat 8.000 lopende faillissementsdossiers - de opvolging hiervan evenals de aansturing en opleiding van de rechters-commissarissen (lekenrechters) wordt in de werklastmeting beschouwd als "niet-dossiergebonden - de behandeling van de kwijtscheldingen en beroepsverboden wordt niet meegeteld. Daarnaast: zowat 200 GRP en soortgelijke dossiers (overdracht, besloten GRP, besloten voorbereiding faill) per jaar. Dat laatste lijkt in aantal weinig, maar deze dossiers zijn bijzonder tijdsintensief. En ook hier dienen de lekenrechters ("gedelegeerd rechters") aangestuurd en opgeleid te worden.

Geschillen: +/- 13.000 dossiers per jaar.

FAQ

Waar vind ik gegevens over de laatste werklastmeting?

https://www.rechtbanken-tribunaux.be/nl/college/publicaties/het-tijdsbestedingsonderzoek

Waar vind ik de gegevens van de verschillende rechtscolleges van het jaar 2024 en voordoen.

https://www.rechtbanken-tribunaux.be/nl/statistieken

Voorbeelden van het aantal zaken per rechtscollege voor het jaar 2024

Hierna vindt u bij wijze van voorbeeld het aantal nieuwe zaken per jaar en het aantal afgehandelde zaken.

Voor een volledig begrip kan u voor elk soort rechtscollege de cijfers bekijken via de rubriek “statistieken”.

Vredegerechten

Burgerlijke zaken:

Nieuwe zaken: 422.405

Uitgesproken zaken: 425.021

Dossiers bewindvoeringen

Nieuwe zaken: 15.839

Hoven van beroep

Burgerlijke zaken

Nieuwe Burgerlijke zaken: 12.657

Uitgesproken zaken: 14.740

Correctionele zaken

Nieuwe zaken: 7.421

Uitgesproken zaken: 7.403

Jeugdzaken:

Nieuwe zaken: 1.585

Afgehandelde zaken: 1.601

Kamer van Inbeschuldigingstelling

Nieuwe zaken: 12.813

Afgehandelde zaken: 12.497

Assisen:

Nieuwe zaken: 69

Afgehandeld: 71

Rechtbanken eerste aanleg

Burgerlijk

Nieuwe zaken: 62.591

Afgesloten zaken: 77.663

Strafzaken

Nieuwe zaken: 56.053

Afgesloten zaken: 53.693

Familiezaken

Nieuwe zaken: 62.962

Afgesloten zaken: 73.193

Gerechtelijke onderzoeken

Nieuwe zaken: 15.777

Afgesloten zaken: 15.005

Internationale onderzoeken

Nieuwe zaken: 1.291

Afgehandeld: 1.188

Mini-onderzoeken

Nieuwe zaken: 7.055

Afgehandeld: 6.551

Politierechtbanken

Strafzaken

Nieuwe zaken: 149.899

Afgesloten zaken: 148.499

Burgerlijke zaken

Nieuwe zaken: 5.996

Afgesloten zaken: 6391

Ondernemingsrechtbanken

Onderneminsgzaken

Nieuwe zaken: 68.323

Afgehandelde zaken: 64.176

Insolventiedossiers

Nieuwe zaken: 17.718

Afgehandelde zaken: 16.409

Arbeidshoven

Nieuwe zaken: 3.148

Uitgesproken zaken:3.675

Arbeidsrechtbanken

Sociale zaken

Nieuwe zaken: 38.855

Afgehandelde zaken: 42.586

Collectieve schuldenregeling

Nieuwe zaken: 8.045

Afgehandeld: 14.409

Besluit

Stop met de magistratuur te shamen dat men geen werklastmeting wil en dat men onvoldoende werkt.

De realiteit is dat een rechterlijke uitspraak zich niet laat vergelijken met een industrieel fabrieksproduct. Waar een fysiek product in een fabriek telkens met dezelfde ingrediënten en via een vast procedé wordt vervaardigd (en dat doet geen afbreuk aan hun werk), is in de rechtspraak geen enkel dossier identiek.

Een "product" in de zin van het K.B. (zoals het K.B. van 3 mei 2024 dat de werklastmeting regelt) suggereert uniformiteit, maar de praktijk is weerbarstiger.

Een eenvoudige diefstal met braak door één dader vergt een fractie van de tijd vergeleken met een diefstal door een bende met complexe vertakkingen, hoewel ze statistisch soms als hetzelfde "product" (een vonnis) tellen.

De ingrediënten – het aantal partijen, de omvang van het dossier (van enkele tot honderden bladzijden), en de complexiteit van de conclusies – verschillen dagelijks.

Daarnaast bestaat het werk van een magistraat uit veel meer dan enkel uitspraken wijzen. Ongeveer 15 à 20% van de tijd gaat naar niet-dossiergebonden taken die essentieel zijn voor de kwaliteit, maar onzichtbaar in pure output-cijfers. Denk aan permanente vorming (noodzakelijk door steeds wijzigende wetgeving), het opleiden van stagiairs, en deelname aan vergaderingen en commissies enz.

Een rechterlijke uitspraak heeft verstrekkende gevolgen voor mensenlevens.

Het proces van luisteren, lezen, opzoeken, controleren en formuleren kan niet zonder meer geautomatiseerd worden of strikt afgemeten worden. Geen enkele zaak is dezelfde.

De werklastmeting vergt een grondig onderzoek dat moet omgeven worden met een aantal waarborgen en regelmatige evaluaties waarbij kwaliteit telt boven pure kwantiteit.

Een uitspraak  vereist menselijk intellect, nuance en grondigheid.

De beperkte middelen en de constante instroom van nieuwe zaken zorgen voor een hoge druk op dit zorgvuldige proces.

Komt daarbij dat een magistraat nooit goed kan doen. Voor de eisende partij is het altijd te weinig en voor de verwerende partij is het altijd teveel.